"W kręgu zawodów medycznych" - dr A. Górecka FW 26

Obowiązują nowe regulacje dotyczące wykonywania zawodu technika farmaceutycznego. Jaki będą miały wpływ na pracę aptek?

Farmaceuci jako osoby odpowiedzialne merytorycznie za prowadzenie aptek z uwagą śledzą nieustające zmiany w otoczeniu prawnym działalności aptecznej. 26 marca 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1972). Nie dotyczy ona, rzecz jasna, zasad wykonywania zawodu farmaceuty, bo te regulacje są zawarte w ustawie z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (Dz. U. z 2021 r. poz. 97 z późn. zm.), ale będzie regulować zasady wykonywania 15 zawodów medycznych, które nie mają swoich ustaw o zawodzie. Wśród nich są nowe zawody, na przykład optometrysty, ortoptystki, podiatry, ale także zawód technika farmaceutycznego. Ustanowienie wspólnych zasad wykonywania tak odległych od siebie zawodów wydaje się dość karkołomnym przedsięwzięciem. Ustawa określa wspólne zasady wykonywania tych zawodów, zasady ustawicznego rozwoju zawodowego i odpowiedzialności zawodowej.

Co ciekawe, nie jest to pierwsza ustawa, która w sposób ogólny reguluje wykonywanie wybranych zawodów uznanych za zawody medyczne. Zastąpi ona ustawę z dnia 18 lipca 1950 r. o odpowiedzialności fachowych pracowników służby zdrowia (Dz. U. poz. 332 oraz z 2001 r. poz. 1207). Aż nieprawdopodobne, że ustawa rodem z okresu stalinizmu do dnia dzisiejszego regulowała zasady pracy fachowych pracowników dzisiejszego systemu ochrony zdrowia. Oczywiście tych, które nie posiadają swojego samorządu zawodowego i odrębnej ustawy o zawodzie.

Jako farmaceuci, zawód zaufania publicznego, mamy swoją ustawę o zawodzie, mamy swój samorząd zawodowy, a technicy farmaceutyczni towarzyszą nam w pracy przez dziesięciolecia w ramach swoich uprawnień zawodowych w aptekach ogólnodostępnych i szpitalnych. To my odpowiadamy za powierzanie im obowiązków, które nie mogą wykraczać poza ich kompetencje zawodowe opisane w ustawie Prawo farmaceutyczne. Jako kierujący ich pracą ponosimy odpowiedzialność zawodową za wykonywanie przez nich usług farmaceutycznych zgodnie z normami prawa farmaceutycznego szeroko rozumianego.

Warto zapoznać się z regulacjami zawartymi w ustawie o niektórych zawodach medycznych, aby znać zakres odpowiedzialności zawodowej techników farmaceutycznych i formy jej egzekwowania określone przez ustawodawcę. Warto przyjrzeć się zasadom ustawicznego rozwoju zawodowego technika farmaceutycznego i nowym zasadom, na jakich ten zawód powinien być wykonywany. Przecież nierzadko to my jesteśmy pracodawcami dla techników farmaceutycznych. Z pewnością warto też znać wymagania, jakie powinniśmy stawiać zatrudnianym technikom, a także wiedzieć, jakimi dokumentami powinni się legitymować, aplikując o pracę w zespole aptecznym. 

1. Technik farmaceutyczny zawodem medycznym

Wprawdzie ustawodawca nie określa tego zawodu jako samodzielnego zawodu medycznego, tak jak to jest w przypadku farmaceutów, ale jednoznacznie zalicza go do grupy zawodów medycznych. Technik zawsze wykonuje pracę pod nadzorem farmaceuty, ale aby mógł swój zawód wykonywać, musi spełniać następujące warunki:

• musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,
• nie może być prawomocnie skazany za umyślne przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,
• musi korzystać w pełni z praw publicznych,
• musi wykazywać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w zakresie niezbędnym do wykonywania zawodu, ale wystarczy oświadczenie, że włada językiem polskim w mowie i piśmie w zakresie niezbędnym do wykonywania zawodu medycznego; (dołącza dodatkowo oświadczenie o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”; w naszym zawodzie jest inaczej, farmaceuci nostryfikujący dyplom muszą zdać egzamin z języka polskiego na zasadach określonych w ustawie o zawodzie farmaceuty).

Ustawodawca określił także wymagania w zakresie wykształcenia. Technik farmaceutyczny powinien legitymować się kwalifikacjami uzyskanymi w systemie oświaty, wymaganymi do wykonywania tego zawodu, którymi są:

1) rozpoczęcie po dniu 31 sierpnia 2019 r. szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej i uzyskanie dyplomu zawodowego w zawodzie technik farmaceutyczny lub

2) rozpoczęcie przed dniem 1 września 2018 r. szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technik farmaceutyczny lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik farmaceutyczny.

Dodatkowo ustawa opisuje możliwości uznania kwalifikacji uzyskanych poza Polską i Unią Europejską, które uprawniają do wykonywania zawodów medycznych, w tym technika farmaceutycznego. 

Nowością jest obowiązek wynikający z art. 2 ust. 3 ustawy: „Osoba wykonująca zawód medyczny (….) podlega wpisowi do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego. Zawód można wykonywać od dnia uzyskania tego wpisu”. 

2. Wpis do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego

Z mocy ustawy o niektórych zawodach medycznych powstanie Centralny Rejestr Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego, w którym będą zarejestrowane wszystkie osoby wykonujące 15 zawodów wymienionych w tej ustawie, w tym technicy farmaceutyczni. Jest to rejestr publiczny, którego administratorem jest minister do spraw zdrowia. Dla każdego zawodu rejestr jest prowadzony odrębnie.

Dane gromadzone w rejestrze osób uprawnionych do wykonywania zawodu medycznego są zakresem zbliżone do tych, które gromadzone są w rejestrze farmaceutów (w tym przypadku wpisów dokonuje właściwa okręgowa rada aptekarska). Jako dodatkowe dane gromadzone w rejestrze (w stosunku do rejestru farmaceutów) można wskazać:

• informację dotyczącą odbycia praktyki w aptece przez technika farmaceutycznego, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 91 ust. 3 ustawy z 6 września 2021 r. -  Prawo farmaceutyczne,
• nazwę i adres miejsca wykonywania zawodu wraz z NIP, REGON oraz ID apteki;
• numer telefonu do kontaktu oraz adres poczty elektronicznej.

W rejestrze (analogicznie do rejestru farmaceutów) będą gromadzone także informacje o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu technika farmaceutycznego, zaprzestaniu jego wykonywania oraz dacie zgonu osoby wykonującej zawód medyczny. W rejestrze zachowuje się odwzorowania cyfrowe dokumentów, które składa do rejestru wnioskodawca. Nie wszystkie jednak dane zawarte w rejestrze będą jawne. Jawne będą jedynie:

• numer wpisu;
• indywidualny identyfikator wpisu;
• data wpisu;
• nazwa wykonywanego zawodu medycznego;
• imię (imiona) i nazwisko;
• nazwa i adres miejsca wykonywania zawodu medycznego wraz z NIP lub REGON, lub numer księgi rejestrowej z rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, lub nr ID apteki;
• informacja o zawieszeniu uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego;
• informacja o zaprzestaniu wykonywania zawodu medycznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• informacja o wznowieniu wykonywania zawodu medycznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• data utraty uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego wraz z podaniem przyczyny;
• informacja o tymczasowym zawieszeniu uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego albo o ograniczeniu zakresu czynności w jego wykonywaniu.

Wpis do rejestru jest obowiązkowy, a złożenie wniosku w tej sprawie podlega opłacie w wysokości 100 zł. Nie podlegają dodatkowym opłatom wnioski o zmiany danych w rejestrze, takich jak zmiana nazwiska czy miejsca wykonywania zawodu.

Ustawa określa także, kiedy technik farmaceutyczny traci uprawnienia do wykonywania zwodu. Są to następujące okoliczności:

• urata lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych,
• pozbawienie praw publicznych,
• prawomocne skazanie za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego,
• pozbawienie uprawnienia do wykonywania zawodu za przewinienia zawodowe na podstawie orzeczeń Komisji Odpowiedzialności Zawodowej.

Technik farmaceutyczny, który w dniu wejścia w życie ustawy posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, korzysta z pełni praw publicznych, wykazuje znajomość języka polskiego (patrz wyżej) oraz posiada wymagane wykształcenie, może wykonywać zawód technika farmaceutycznego bez wpisu do rejestru do 26 marca 2025 r. Osoby takie powinny jednak złożyć wniosek o wpis do rejestru nie później niż do dnia 26 września 2024 r. 

3. Zasady wykonywania zawodu technika farmaceutycznego

Ustawa o niektórych zawodach medycznych nie rozszerza dotychczasowych kompetencji zawodowych techników, nie znajdziemy też w niej żadnego uszczegółowienia tych kompetencji. Ustawodawca wskazuje, że wykonywanie zawodu technika polega na wykonywaniu go w zakresie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne. Osoba uprawniona do wykonywania zawodu technika farmaceutycznego ma prawo do posługiwania się tytułem zawodowym odpowiadającym nazwie zawodu.  Tytuł ten podlega ochronie prawnej.

Określone zostały zasady powrotu do zawodu po przerwie w jego wykonywaniu przez okres dłuższy niż 5 lat w ciągu ostatnich sześciu lat. Technik farmaceutyczny, który ma taką przerwę w wykonywaniu zawodu, a zamierza podjąć jego wykonywanie, musi przez 6 miesięcy wykonywać go pod nadzorem farmaceuty, który posiada co najmniej pięcioletnie doświadczenie zawodowe oraz zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację czynność zawodowych technika wracającego po przerwie do zawodu. Takiego farmaceutę, który sprawuje nadzór, wyznacza pracodawca. 

4. Obowiązek ustawicznego rozwoju zawodowego

Ustawiczny rozwój zawodowy jest prawem i obowiązkiem każdego zawodu medycznego wymienionego w ustawie. Może być realizowany przez kształcenie podyplomowe lub doskonalenie zawodowe. Koszty takiego kształcenia ponosi osoba wykonująca zawód medyczny bądź jej pracodawca. Do organizacji i prowadzenia kursów doskonalących uprawnione są podmioty, których listę publikuje i aktualizuje Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego.

Techników farmaceutycznych będą obowiązywały, tak jak pozostałe zawody wymienione w ustawie, pięcioletnie okresy rozliczania obowiązku ustawicznego rozwoju zawodowego, dokumentowane w karcie rozwoju zawodowego. Bardzo enigmatyczne jest określenie organu, który wydaje taką kartę i odbiera ją po zakończeniu okresu edukacyjnego. Organem tym jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania technika farmaceutycznego, zwany organem właściwym. Czy będą nim specjalnie powołane do tego celu jednostki podległe wojewodzie? Należy oczekiwać specjalnego rozporządzenia ministra zdrowia (wydanego na podstawie art. 39 ust. 7 ustawy), które określi formy samokształcenia, ilość punktów edukacyjnych za poszczególne formy kształcenia, a także wzór karty rozwoju zawodowego. Technikowi farmaceutycznemu będzie też przysługiwał urlop szkoleniowy w wymiarze do sześciu dni roboczych rocznie, płatny według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Termin takiego urlopu musi być każdorazowo uzgadniany z pracodawcą. Sfinansowanie takich urlopów szkoleniowych będzie nie lada wyzwaniem dla pracodawców. 

5. Odpowiedzialność zawodowa technika farmaceutycznego

W art. 41 ustawy czytamy: „Osoby wykonujące zawód medyczny podlegają odpowiedzialności zawodowej za zawinione naruszenie przepisów związanych z wykonywaniem danego zawodu medycznego, zwane dalej «przewinieniem zawodowym»”.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej będzie prowadzone przez rzecznika dyscyplinarnego. Będzie obejmowało czynności sprawdzające i postępowanie wyjaśniające. Gdy rzecznik postawi zarzuty lub skieruje wniosek o ukaranie - dalsze postępowanie będzie prowadzone przez Komisję Odpowiedzialności Zawodowej w celu pociągnięcia do odpowiedzialności zawodowej osoby winnej przewinienia zawodowego.

Bardzo ciekawy jest sposób powołania Komisji Odpowiedzialności Zawodowej. Otóż powoływana jest ona na czteroletnią kadencję przez ministra zdrowia. W jej skład wchodzi:

• po czterech przedstawicieli wykonujących dany zawód medyczny,
• czterech przedstawicieli tzw. dietetyków (nie są zakwalifikowani jako zawód medyczny),
• ośmiu przedstawicieli ministra właściwego do spraw zdrowia.

Przewodniczącym komisji jest osoba z wyksztalceniem prawniczym, będąca przedstawicielem ministra zdrowia. Minister powołuje także czterech rzeczników dyscyplinarnych. Ustawa wskazuje, że rzecznikiem dyscyplinarnym może zostać osoba z wykształceniem prawniczym, posiadająca wiedzę w zakresie zasad wykonywania zawodów medycznych. Zarówno działalność rzeczników odpowiedzialności zawodowej, jak i Komisji Odpowiedzialności Zawodowej będzie finansowana z budżetu Ministerstwa Zdrowia. 

6. Co wnosi ustawa o niektórych zawodach medycznych do działalności aptek?

Podejrzewam, że wielu techników farmaceutycznych nie wie o regulacjach ustawy, która bezpośrednio dotyczy ich zawodu. Przyczyną może być fakt, że zgodnie z uprawnieniami zawodowymi technicy farmaceutyczni wykonują zawód pod nadzorem farmaceuty, który jest albo ich pracodawcą, albo osobą odpowiedzialną merytorycznie za prowadzenie apteki, w której pracują. Właśnie ta rola farmaceutów - pracodawców lub osób merytorycznie odpowiedzialnych za prowadzenie apteki czy hurtowni farmaceutycznej - sprawia, że powinni być żywotnie zainteresowani prawidłową implementacją regulacji dotyczących towarzyszących im w pracy techników farmaceutycznych. Konsekwencje na przykład zaniedbania obowiązku prawidłowego wpisania się ich do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego w określonym ustawowo czasie mogą bowiem dotknąć farmaceutów osobiście.

Z wejścia w życie tej ustawy płyną dla nas, farmaceutów, też korzyści. Obowiązek wpisu dla technika farmaceutycznego do rejestru da nam weryfikację kwalifikacji zatrudnianego technika, potwierdzoną przez niezależny organ administracji państwowej. Problemem w skutecznym zarejestrowaniu się techników farmaceutycznych może być konieczność okazania zaświadczenia o odbyciu dwuletniego stażu w aptece, zwłaszcza dla techników z długim stażem zawodowym. Wiele aptek, w których odbywali te staże, już nie istnieje, wiele osób kierujących takim stażem już nie żyje. Sześć miesięcy na dokonanie wpisu może okazać się zbyt krótkim okresem na pokonanie wszystkich trudności w skutecznym wpisie do rejestru, z których wiele ustawodawca po prostu nie przewidział. Ale to pokazuje, że regulacja ustawowa weryfikująca uprawnienia do wykonywania tego zawodu jest wysoce pożądana, a ponadto poprawia bezpieczeństwo wykonywania zawodu farmaceutów, którzy odpowiadają za prowadzenie aptek. Należy liczyć się ze wzrostem świadomości techników w zakresie ich odpowiedzialności zawodowej w najbliższych latach, co akurat będzie bardzo dobrym efektem wejścia w życie ustawy.

Technicy nie będą chętni do wykonywania, nawet na polecenie pracodawcy, czynności, które wykraczają poza ich kompetencje zawodowe, bojąc się, że mogą ponieść odpowiedzialność zawodową za przekroczenie swoich uprawnień. Czy to ograniczy lub nawet wyeliminuje takie zdarzenia, jak funkcjonowanie apteki bez farmaceuty lub pełnienie dyżurów nocnych przez techników farmaceutycznych? Zobaczymy. Trudno też przewidzieć, czy i jak ustawa wpłynie na zainteresowanie kształceniem w zawodzie technika, a dalej na gotowość do wykonywania tego zawodu przez absolwentów szkół policealnych.

Sposób funkcjonowania ustawy rodzi więcej pytań. Na przykład: jakie konsekwencje grożą technikowi farmaceutycznemu, jeśli nie dopełni obowiązku doskonalenia zawodowego w ramach danego okresu edukacyjnego? Jakie będą propozycje CMKP dotyczące szkoleń punktowanych dla tej grupy zawodowej? Pracodawcy patrzą z niepokojem na dodatkowy koszt, jakim będzie samo sfinansowanie urlopów szkoleniowych, przysługujących tej grupie zawodowej każdego roku.

Trudno dzisiaj oceniać wprowadzaną ustawą regulację dotyczącą wykonywania 15 zawodów medycznych. Dopiero kilkuletnia praktyka pokaże, jakie nowe prawo będzie miało przełożenie na funkcjonowanie aptek i relacje pomiędzy farmaceutami, technikami a pracodawcami rynku aptek i hurtowni. Doświadczenie uczy nas, że papier przyjmie wszystko, a ustawy po ich wejściu w życie zaczynają żyć swoim życiem. I to życie wcale nie musi być zgodne z uzasadnieniem do nich. Wiele przepisów zostaje martwych, inne są polem do wyszukanych i przeciwnych interpretacji autorytetów prawa. Dziś jest zagadką, jak ustawa o niektórych zawodach medycznych wpłynie na pracę aptek i farmaceutów, ale pewne jest, że muszą dopilnować, aby współpracujący z nimi technicy farmaceutyczni zapoznali się z nią, a przede wszystkim dopełnili obowiązku wpisania się do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego w ustawowym czasie. To niezbędne dla bezpiecznego, zgodnego z prawem funkcjonowania aptek.

dr ALINA GÓRECKA

Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej

Link do numeru: https://www.woia.pl/../dat/farmacja/21/